جمهوریت – «توافق‌هسته‌ای حاصل می‌شود یا نه» ، «ایران و آمریکا چه واکنشی به‌متن پیشنهادی اتحادیه‌اروپا دادند» و … اینها سئوال‌هایی است که این روزها در کوچه و بازار هم مردم از همدیگر می‌پرسند. یعنی تنگنای اقتصادی معیشت مردم را به‌قدری در مضیقه قرار داده است که جامعه ایران در انتظار معجزه‌ای به‌نام برجام هستند تا شاید، از شر گرانی‌های بعضا بالای ۲۰۰ درصدی خلاص شوند. اما هرچقدر که بیشتر انتظار می‌کشند، کمتر امیدوار می‌شوند. در واقع مردم بدون اینکه اطلاع و شناختی از مناسبات نظام بین‌الملل داشته باشند، فقط منتظر یک «امضاء» هستند تا خیال‌شان کمی راحت شود. واقعیت اما با توقع مردم همخوانی ندارد و حتی اولتیماتوم اتحادیه‌اروپا به ایران و آمریکا مبنی بر اینکه «این آخرین پیشنهاد است» هم چاره‌ساز نشد و دو طرف همچنان دست‌دست می‌کنند تا برجام به‌مثابه گرهی بماند که کور است و خب! بازشدن گره‌کور از هر دشورای دشوارتر است.
قاسم محبعلی، مدیر کل پیشین خاورمیانه در وزارت خارجه در گفت‌وگو با «نواندیش» با تاکید بر اینکه « هر نظام سیاسی‌ای اصول و ارزش‌هایی دارد. اما هیچ اصلی و هیچ ارزشی بالاتر و مهمتر از آسایش و آرامش مردم نیست» به‌پرسش‌‌های مطرح شده درباره چرایی بلاتکلیفی و اهمیت برجام پاسخ می‌گوید:
*این روزها مردم می‌پرسند، برجام احیا می‌شود یا نه؟
امضای برجام در حالی با تعلل مواجه است که هم ایران، هم آمریکا و هم اروپا به توافق‌هسته‌ای احتیاجی مبرم دارند. اما اصرارهای بی‌مورد روی مواضع که از جانب طرفین مشاهده می‌شود، اجازه بازشدن گره هسته‌ای را می‌گیرد. به‌هرحال یک‌مساله‌ای نظام بین‌الملل را درگیر خود کرده است و بهتر است، هرچه زودتر این موضوع مهم از بلاتکایفی در بیاید.
*این بلاتکلیفی در حالی است که احیای برجام، احتمالی محتمل به‌نظر می‌رسید.
آخرین نشستی که در وین برگزار شد، در واقع به‌نوعی اتمام‌حجت به ایران و آمریکا بود تا نظر نهایی‌شان را درباره اینکه با توافق مخلاف‌اند یا موافق ارائه کنند. بر همین اساس هر دو طرف پیشنهادات خود را ارسال کردند و ظاهرا مشکلی هم نبود. اما ضدبرجامی‌ها بازهم توانستند در روند خلل ایجاد کنند و الان در شرایطی هستیم که هیچ‌چیز معلوم نیست.
*مشکل چیست و کجاست؟
مشکل این است که بایدن برای امضای برجام مانع‌های زیادی در داخل آمریکا پیش‌روی خود می‌بیند. در واقع جمهوری‌خواهان با همکاری و همراهی اسراییل، تلاشی مجدانه دارد تا ایالات‌متحده هیچ، تاکید می‌شود هیچ مذاکره‌ای با ایران نداشته باشد. حالا برجام که‌‌جای خود دارد. اساسا گروه‌‌‌هایی در داخل کشور آمریکا ضدیت با ایران را اولویت اصلی خود می‌دانند و بر نمی‌تابند کشورشان با ایرانی‌ها وارد قول و قرارهایی دوجانبه شود.
*یعنی کار بایدن مشکل است؟
جو وبایدن برای اینکه بتواند، فضای انتخاباتی در انتخابات کنگره و قرار است در نوامبر برگزار شود مهیا کند، همه سعی‌اش را به‌کار خواهد گرفت تا توافقی را که ترامپ خرابش کرد، احیا کند. البته از این موضوع نمی‌توانیم رد شویم که آمریکا کشوری است که تحت‌هیچ شرایطی از موضع‌هایش عقب نمی‌شنید. بههمین دلیل است که برجام در شرایطی قرار دارد که تکلیفش مشخص نیست.
*ایران چه موقعیتی را در این برهه فوق‌العاده حساس دارد؟
اگر نخواهیم شعار بدهیم و واقع‌بین باشیم، ایران به برجام بیشتر از آمریکا احتیاج دارد. در واقع وقتی ایران شدیدا تحت‌تاثیر تهدیدهای اقتصادی است و مردم در داخل کشور به‌وضعیتی رسیده‌اند که «سفره حداقلی» دغدغه‌شان شده است، راهی جز توافق برای ما نمانده است. بههمین دلیل ایران در بحث مذاکرات هسته‌ای باید کنشی سیاسی را جدی بگیرد و از فضای غیرسیاسی دوری کند.
*البته تفاهم مساله‌ای است که دو طرف باید حل‌اش کنند.
اگر برجام به‌هر دلیلی به‌حالت ۲۰۱۵ برنگشت، حداقل می‌‌‌توانیم در نظام بین‌الملل طوری رفتار کنیم که تنش‌زدایی صورت بگیرد. تاکید و تکرار می‌کنم، ایران تنگنای شدید اقتصادی را تجربه می‌کند و شرایط به‌حد زیادی نگران‌کننده و حل‌نشدنی به‌نظر می‌رسد. هر نظام سیاسی‌ای اصول و ارزش‌هایی دارد. اما هیچ اصلی و هیچ ارزشی بالاتر و مهمتر از «آسایش و آرامش مردم نیست» اینکه وضعیت بغرنج فعلی همچنان مانا باشد و وضع مردم بهتر نشود، حتی تصورش هم سخت‌‌تر از سخت است.
*باتوجه به توضیح‌هایی که دادید، ایران در این روزهای بلاتکلیفی چه کاری باید انجام بدهد یا می‌‌‌تواند انجام بدهد؟
تنش‌زدایی و اینکه با درک صحیح شرایط، کاری نکنیم که پرونده به شورای امنیت ارجاع داده شود که ناگفته پیداست، اگر برود با چه وضعیت بد و نگران‌‌کننده‌ای مواجه خواهیم شد. آقای رئیسی در خرداد ماه ۱۴۰۰ با وعده تزریق آرامش به‌جامعه از طریق سر و سامان دادن به اوضاع اقتصادی از مردم رای گرفت. بنابراین باید هر کاری که لازم است، تکرار می‌کنم هر کاری که لازم است، انجام گرفته شود بلکه مردم بیش از این به چه‌کنم‌چه‌کنم نیفتند.
