جمهوریت: کافی است توجه داشته باشیم احتمال درگیری با سرطان در طول عمر، فعلا برای مردان ۴۶ درصد و برای زنان ۳۸ درصد است. از طرفی در اقدام‌های درمانی برای این بیماران اغلب افزودن بر طول عمر بیش از هرچیزی مورد تاکید بوده است در حالی که سرطان، علاوه بر کمیت، بر کیفیت زندگی و جایگاه خانوادگی و اجتماعی فرد نیز تاثیر می‌گذارد، به‌ویژه بیماران جوان‌تر، چون با تغییر جدی در سبک زندگی و فعالیت‌های روزمره مواجه می‌شوند، مشکلات بیشتری را تجربه می‌کنند و البته خوشبختانه به مداخله‌هایی مانند مشاوره هم بهتر جواب می‌دهند.
شاید در بسیاری از جوامع، پرداختن به موضوع سلامت جنسی برای زنان دچار سرطان چندان اولویت تلقی نشود اما نباید فراموش کرد علاوه بر افزایش بروز سرطان در جهان (یعنی موارد جدید بیماری)، کاهش مرگ و میر ناشی از سرطان (که البته سهم عمده آن مربوط به کشورهای توسعه یافته است) و امکان بالقوه درمان نسبتا قطعی برخی سرطان‌ها، موضوع سلامت جنسی در این بیماران را به یک موضوع مرتبط با سلامت همگانی تبدیل کرده است.
میانگین سنی زنان دچار سرطان پستان در ایران، حدود یک دهه پایین‌تر از میانگین جهانی است و بخش مهمی از بیماران ما جوان هستند، بنابراین سازگاری با تغییرهای ایجادشده لازمه ادامه یک زندگی باکیفیت است. علاوه بر خود بیماری، عوارض درمان‌های متداول برای سرطان نیز بر عملکرد زناشویی افراد تاثیر می‌گذارد بنابراین در انتخاب مداخله‌های درمانی باید در مورد حفظ یا برقراری مجدد صمیمیت و رابطه زناشویی رضایت‌بخش، حساس بود. وقتی یکی از همسران دچار سرطان می‌شود، حفظ این جنبه از زندگی از لحاظ هیجانی، عاطفی و همچنین فیزیکی (نه الزاما به شکل نزدیکی) بسیار بااهمیت است. هر دو طرف رابطه باید توجیه شوند که روابط زناشویی تنها محدود به انجام نزدیکی نیست بلکه به همه احساسات و نحوه بیان هیجانات جنسی هم مربوط می‌شود. زوج باید این پیام را از ارائه‌دهندگان خدمات سلامت دریافت کنند که کماکان می‌توانند از روابط عاطفی و فیزیکی لذت ببرند و البته لازم است حتی با کمی خلاقیت و نوآوری، تعامل جنسی خود را ارتقا بخشند. به علاوه به‌جای محدودیت‌ها، بر توانمندی‌های حفظ‌شده تمرکز کنند و به تقویت اعتمادبه‌نفس بپردازند اما متاسفانه همانطور که اغلب این بیماران به ملاحظات سلامت روانی خود کم‌توجه هستند درخصوص سلامت جنسی خود نیز معمولا به دنبال دریافت کمک نیستند و البته ارائه‌دهندگان خدمات سلامت نیز غالبا پیشنهاد خاصی برای کمک به آنها ندارند.
مشکلات جنسی زنان مبتلا به سرطان
مطالعه‌ها نشان می‌دهند ۷ درصد از زنان مبتلا به سرطان پستان به دنبال حل مشکلات جنسی خود رفته‌اند (مراجعه برای دریافت خدمت) در حالی که ۴۲ درصد از آنها به‌رغم تمایل به دریافت خدمت نتوانستند یا نمی‌دانستند که باید به کجا مراجعه کنند. این تمایل در گروه سنی ۱۸ تا ۴۷ سال بیشتر بوده است. سرطان در زنان به دلایل گوناگون از جمله دلایل جسمی مثل تغییر در آناتومی و شکل ظاهری بدن و همچنین تغییر کارکرد در فیزیولوژی طبیعی بدن، دلایل روان‌شناختی و شرایطی مانند اضطراب، خشم، افسردگی و… و دلایل اجتماعی مثل تغییر در جایگاه و نقش‌های خانوادگی و کاری در جامعه می‌تواند زندگی جنسی فرد را تحت‌تاثیر قرار دهد. از طرفی بسیاری از درمان‌های به‌کار گرفته شده نیز می‌توانند جنبه‌های مختلفی از عملکرد جنسی فرد از جمله میل و پاسخ‌های جنسی را تحت‌تاثیر قرار دهند، مثلا:
– وجود درد می‌تواند یکی از مشکلات شایع باشد چه به شکل عمومی و چه هنگام نزدیکی به‌خصوص به دنبال جراحی‌های بزرگ ناحیه لگن.
– از آنجا که بسیاری از خانم‌ها به دنبال درمان جراحی یا شیمی‌درمانی یا درمان‌های هورمونی دچار یائسگی پیش از موعد می‌شوند، کمبود هورمون‌هایی مثل استروژن و تستوسترون می‌تواند باعث علایمی مانند گرگرفتگی، خشکی واژن یا کاهش میل جنسی شود. البته گفتنی است که حتی در این شرایط ظرفیت یک خانم برای رسیدن به ارگاسم به هیچ‌وجه محدود نمی‌شود (در یائسگی طبیعی نیز همین شرایط وجود دارد).
– احساس تهوع و همچنین خستگی از عوارض شایع درمان‌هاست که می‌تواند بر عملکرد جنسی افراد تاثیر منفی بگذارد. البته همانطور که تاکید شد حفظ روابط عاطفی و حتی فیزیکی لازم است و این اصلا به معنی داشتن رابطه به شکل نزدیکی جنسی نیست.
– تغییرات آناتومیک مثلا به دنبال جراحی پستان یا ریزش مو و… می‌تواند با آسیب به تصویر بدنی فرد از خود از اعتمادبه‌نفس او بکاهد. به ویژه اگر توجه داشته باشیم عضوی مثل پستان به نوعی با هویت و احساس زنانگی فرد در ارتباط است.
– با شیمی‌درمانی به علت تضعیف سیستم ایمنی ممکن است فرد مستعد ابتلا به عفونت‌های دستگاه تناسلی یا عود بیماری‌هایی مثل هرپس تناسلی (تبخال تناسلی) باشد.
– در برخی بیماران دچار سرطان پستان، پزشکان ناچار هستند دسترسی بافت‌های بدن به هورمون استروژن را تا حد ممکن محدود کنند. این موضوع می‌تواند روی عملکرد جنسی‌شان تاثیر بگذارد ولی این مشکلات اغلب قابل‌کنترل هستند. برخلاف برخی باورهای نادرست، داشتن روابط جنسی در این بیماران به هیچ‌وجه سطح استروژن را بالا نمی‌برد و کاملا بی‌خطر است.
چطور با مشکلات جنسی کنار بیاییم؟
راهکارهای زیر می‌توانند در کنار آمدن مبتلایان به سرطان با مشکلاتشان موثر باشد:
– در خصوص خشکی واژن این موضوع از طریق توجه به لزوم تحریک مناسب و کافی جنسی و همچنین استفاده از ژل‌های لوبریکانت موجود در داروخانه‌ها قابل‌حل است. در بیمارانی که منع مصرف هورمون‌ها وجود ندارد، می‌توان از استروژن موضعی استفاده کرد.
– علائم ناشی از یائسگی زودرس هم باید کنترل شود. مثلا اگر فرد دچار گرگرفتگی می‌شود می‌تواند موضوع را با پزشک مطرح کند. داروهای مهارکننده بازجذب سروتونین (SSRIs) می‌توانند در کنترل این مشکل کمک‌کننده باشند.
– بیماران باید هم از لحاظ احساسی و هم از نظر ظاهری با تغییرات آناتومیک ناشی از سرطان سازگار شوند؛ مثلا در دوران شیمی‌درمانی توصیه می‌شود خانم‌ها با استفاده از موی مصنوعی، هم در محیط خانواده و هم در تعامل با دیگر نزدیکان خود، هرچه سریع‌تر به یک زندگی عادی بازگردند. اگرچه امروزه اغلب جراحان تلاش می‌کنند تا با روش‌های محافظه‌کارانه تا حد ممکن پستان را بعد از خارج کردن تومور حفظ کنند، ولی حتی اگر این کار امکان‌پذیر نباشد، توصیه می‌شود بازسازی پستان در سریع‌ترین زمانی که پزشک جراح صلاح می‌داند، انجام پذیرد.
– اگر بیمار درد دارد تیم پزشکی باید حتما در این خصوص حساس باشد و به شکل مقتضی درد را کنترل کند. دردهای ناحیه تناسلی یا هنگام نزدیکی با به‌کارگیری ژل‌های لوبریکانت و اتخاذ موقعیت‌های فیزیکی مناسب برای انجام نزدیکی و تمرکز بر لذت جنسی قابل تخفیف هستند.
– حفظ ارتباط کلامی و عاطفی با همسر، در کنار آمدن بیماران با تغییرات به‌وجود آمده اهمیت خاصی دارد. حتی اگر برای سال‌ها بین زوج صحبتی در مورد مسائل جنسی پیش نیامده باشد، حال وقت آن است که دوطرف به وضوح در مورد خواست‌های خود با یکدیگر تعامل داشته باشند چون به هر حال برخی تغییرات به‌وجود آمده است.
