بررسی تطبیقی برخی از اعیاد ملل جهان با عید فطر (بخش آخر)

جمهوریت- ناصر تبریزی

در بخش آخر این مقال سعی شده تا با کوتاه کردن تشریح اعیاد مسلمانان، به مقایسه تطبیقی اعیاد ملل پرداخته شود.

اعیاد مسلمانان

روز عرفه:

روز عرفه، روز شناخت است و هرچند نام عید بر آن نهاده نشده ولی یکی از اعیاد بزرگ اسلام به شمار می رود. امروز روزی است که خدای سبحان بندگان خود را به عبادت و اطاعت خویش فرا می خواند و خوان کرم و احسان و لطف خود را برای آنان می گسترد ودرهای مغفرت و بخشش و رحمتش را بر روی آنان می گشاید.امروز روز دعا و به خاک افتادن در برابر خدا و نیایش و توجه به معبود است. هرکس به اندازه معرفت و شناختش باید دست راز و نیاز را به سوی حضرت ذی الجلال بلند کند و مناجات و استغفار نماید و هر اندازه تضرع و خشیت بیشتر باشد، قرب به خدا افزون تر خواهد بود..

عید مبعث

۲۷ رجب هر سال مصادف است با مبعثت پیغمبر اکرم (ص)، مسلمانان معتقدند که بعثت پیامبر اسلام، نوید یک مژده برای جامعه بشری برای همزیستی مسالمت‌آمیز بوده است. «بعثت» برانگیختن انسان‌ها یا یک نوع تحول بنیادین با دگرگونی اساسی در بخش‌های مختلف جامعه ایجاد کردن است. بعثت پیامبر اکرم (ص) نقطه آغاز یک زندگی جمعی توأم با صلح و سازش و آرامش است. به دلیل اینکه از اولین پیام‌های دعوت حضرت رسول‌ (ص) پیام صلح، پیام آشتی و پیام زندگی جمعی و گروهی است که اسلام را به عنوان دین رحمت و دین صلح و سازش مطرح کرده است.

عید غدیر

به اعتقاد شیعیان بر طبق خطبه محمد در غدیر خم علی را بعد از خود با حدیث (عربی: مَن کُنتُ مولاه فَهذا علیّ مولاه أللهم والِ من والاه و عادِ من عاداه) جانشینی ایشان را برای تمامی مسلمانان اعلام و تمام کرد. شیعیان در سراسر جهان این روز را جشن گرفته، مراسم مختلفی در گرامیداشت آن برگزار می‌کنند. برگزاری این جشن خصوصا در قرن‌های اخیر از شعائر شیعه محسوب می‌شود.

عید قربان

عید قربان یکی از اعیاد بزرگ اسلامی است . در این روز مسلمانانی که به حج رفته اند، پس از تمام شدن اعمال حجشان، قربانی می کنند و پس از قربانی آنچه بر آنان در حال احرام حرام شده بود، حلال می گردد، لذا آن روز را عید تلقی می کنند. عیدی که پس از انجام وظایف سنگین حج، به عنوان جایزه الهی و رهایی از احرام پیش می آید. فلسفه قربانی دادن در مقابل حوادث نیک و بد، از دیر باز بین جوامع بشری مرسوم بوده است . تفاوتی که در دین اسلام به آن توجه شده، تاکید به داستان اسماعیل و فرزندش می باشد. قربانی کردن فرزند، مخوف ترین آزمایش پیامبر بوده است، طبق آیات قرآن، اسماعیل و فرزندش، با افتخار آماده بخشیدن عزیزترین داشته هایشان (پدر فرزندش را به مسلخ گاه می برد و فرزند نیز آگاهانه به این فرمان الهی، تمکین می کند). مسلمانان در عید قربان، نمایش با شکوهی از عزم جزم انسان آزاده، برای رهایی از دلبستگی های خود را به نمایش می گذارند. در طول مراسم حج ، حاج با پوشیدن احرام، همه رنگها، و زیبایی ها را بر خود حرام می داند و پس از سیر طولانی و نفس گیر مراسم حج، آماده قربانی کردن می شود، «حاج» با قربانی کردن یک حیوان، نمایشی از به مسلخ بردن وابستگی های دنیایی خود را به نمایش می گذارد.

عید جمعه

عید جمعه بازگشت ‏به خویشتن است که نقش اساسى  در پیشبرد اهداف، و وصول به مقصود دارد، و براستى که برقرارى اتحاد و یک‏رنگى و همدلى مسلمانان، وسیعترین و ژرف ‏ترین برکات را براى آنها به ارمغان خواهد آورد.اما اگرعید فطرت و خودسازى نباشد، عیدهاى دیگر تکمیل نخواهد شد. اگر چنین عیدى در  زندگى انسان تحقق یابد، قطعا همه روزها، روز عید است.

عید فطر

مسلمانان پس از غروب آخرین روز ماه رمضان به استقبال عید فطر می روند. نکته حائز اهمیت در این روز عقبه ای که در پشت سر دارد. یک ماه تمام مسلمانان روزه داری می کنند. روزه داری به این معنا که از هر آنچه آنان را به زندگی روزمره وابسته می کند پرهیز می کنند. ابتدایی ترین آنها گرفته که شامل خوردن و آشامیدن است تا والاترین آنها که تمرین الهی شدن انسان است. در میان روزهای رمضان و مبتنی بر اعتقاد مسلمانان شب های قدری که قرآن از آن به عنوان سر فصل تحول انسان یاد می کند در این ماه اتفاق افتاده است.یکماه رنج تشنگی و گرسنگی و تلاش عارفانه در فضایی که کل جامعه را تحت تاثیر خود قرار داده است، یک مسلمان آزاده را تبدیل به انسانی رها شده از تمامی فضائل دنیایی کرده است و درست همانند آن فردی که پس از حضور در جوار خانه خدا، و اتمام مراسم حج ، با قربانی کردن خویشتن آلوده ی خود «حاج » شده، حال از کوچک و بزرگ جوان و پیر جشن می گیرند. جشن رهایی از نعماتی که برای انسان «وابستگی» می آوردند . عیدی که در آن «فطرت انسان» بسوی فطرت الهی به پرواز در آمده و  با گذران یک دوره پرهیز، نفس او آزاد از هر قید و بندی، آماده بخشش برای دیگری شده است. مهمترین وجه این عید تلاش برای رهانیدن انسان از تمام وابستگی هاست.

تحلیل آماری

اعیاد چین باستان

از میان هشت نمونه مورد بررسی قرارگرفته اعیاد چین باستان، چهار مورد به مناسبت محصولات کشاورزی و نیایش و برای تشکر از خداوند قرار دارد.( جشنواره های فانوس سفید، عید کیک، عید چیوفن و عید الهه کوه ها)

چهار مورد هم به مناسبت رهایی از شر و نجات مردم از دست الهه های متخاصم(عید پاییز، عید میمون وجشی و عید بهار) اختصاص یافته است.

اعیاد هند

در هند با توجه به فرهنگ ودایی برای کوچکترین مسائل روزمره زندگی خدایگانی وجود دارند که مورد بزرگداشت قرار گرفته و برای فرار از گزند «شر» و یا رسیدن«خیر» به آنان متوسل می شوند.از یازده نمونه مورد بررسی قرار گرفته هند،برای برداشت محصول یک مورد(ماکارا سانکراتی)، بزرگداشت طبیعت بعنوان مادر و سمبل زایش یک مورد(ماهاشیوراتری)، گرامیداشت تولد یک مورد(رامانا)، بزرگداشت الهه های مظهر قدرت خداوند دو مورد(بزرگداشت کریشنا و هانومان)، برای الهه ثروت،مارها، گاوها، فیل ها و …( چندین مورد که بعلت حجم زیاد آن صرف نظر می شود)، بزرگداشت آب مظهر زندگی، یک مورد(گنگا)، فرار از بند ارواح شریر دو مورد(ماندهان و هولی)، و بزرگداشت سال نو(ساکهی)اختصاص یافته است.

اعیاد ایرانیان

ایرانیان باستان با توجه به فرهنگ زرتشت(گفتار و پندار و رفتار نیک) و اهمیت جایگاه طبیعت در این اندیشه، عمده اعیاد و جشن ها در رابطه انسان و طبیعت تعریف شده است.۱۴نمونه مورد بررسی قرار گرفته، همگی به این مسئله اذعان دارند.مواردی مانند؛ جشن طبیعت،یادبود درگذشتگان،فرار از نحسی ،جشن های اخلاق،سلامتی، مهر و محبت، و دوستی، بزرگداشت منزلت آب بعنوان سرچشمه زندگی ،آتش مظهر پاکی و نور، بزرگداشت اندیشه، کردار نیک و پاسداری از«زمین» بعنوان سمبل زایش، عناوین جشن های ۱۲ ماهه ایرانیان را شکل می داده است. اهم نقاط مشترک این مراسم ،برآورده شده نیازهای انسان در رابطه با طبیعت، شکل می دهد.

اعیاد یهودیان

از میان ۴ نمونه مورد بررسی گرفته مراسم یهودیان، دو مورد جشن برداشت محصول(یاشاعووت و روز شکرگزاری)، یک مورد جشن اسکان قوم یهود(سوکوت)،و یک مورد بازبینی و یادآوری سرنوشت یهودیان برای انگیزه زندگی بهتر(عید پسح) را به خود اختصاص داده است.در واقع نقطه مشترک این مراسم برخورداری، و برآورده شدن نیازهای انسان برای زندگی بهتر می باشد.

اعیاد مسیحیان

یازده مورد از جشن های مسیحیان در این مقال مورد بررسی گرفت. به لحاظ موضوعی پنج نمونه آن (یکشنبه اودنت،جشن قدیسان،جشن روز عروج،کریسمس و عید پاک) بصورت مستقیم یا غیر مستقیم به زادروز، بعثت، زایش دوباره، نوید دهنده، جشن بازگشت مسیح به آسمان و جشن شفاعت، تعلق دارد. در واقع علت جشن ها و مراسم به حضرت مسیح بعنوان نماد مسیحیت،باز می گردد.

در این بین« جشن ایپفانی» نماد سه گانه تولد،زندگی و مرگ(بخشیده شدن مردگان)چهارشنبه خاکستر، نماد میل باطنی برای زندگی (برای زندگی بهتر)،یکشنبه مادری ، سمبل بزرگداشت روز مادرو هفته ی عبادت برای اتحاد مسیحیان ، تعلق دارد. جمع بندی نهایی در یازده نمونه مورد بررسی قرار گرفته، درخواست مسیحیان از پیامبرشان برای تامین آرامش، بخشیده شدن و زندگی بهتر را شامل می شود.

اعیاد مسلمانان

از میان شش نمونه مورد بررسی قرار گرفته اعیاد مسلمانان یک مورد برای بزرگداشت بعثت پیامبر(مبعث) ، یک مورد برای باز شدن در های معرفت خداوند به سوی مسلمانان(عرفه)،یک نمونه برای بزرگداشت نقش رهبری (غدیر)، سه مورد برای رهایی انسان از وابستگی ها و آزاد شدن انسان از بند های تنیده شده در قالب زندگی(قربان،جمعه،فطر)، اختصاص یافته است.

بررسی تطبیقی اعیاد ملل

با توجه به آمار ارائه شده، یک نقطه مشترک در تمامی اعیاد (به استثناء عید فطر و قربان)،مشاهده می شود. ادیان و ملل مختلف در طول تاریخ و جغرافیا همواره برای ترس از ناشناخته ها و فرار از بیماری، گرسنگی و رسیدن به نعمات ، دست به دامان خدایان و پیامبران شده اند. این اعیاد نمایشگر دو بعد نیازهای انسان است . از سویی برای فرار از «شر» دست به دامان رهبران مذهبی خود می شدند،(به همین دلیل که پیامبران را ناجی خود در مقابل شر و ستمگران می دانند برای تولد ، مرگ و بعثت آنان همواره مراسم یاد بود و بزرگداشت برگزار می کنند) و از سویی دیگر، برآورده شدن نیازهای آنان، موجب شادی و جشن های مختلف شده است. در واقع، پاسداشت عظمت ، خدایان و پیامبران در سایه بر آورده شدن نیازهای(روحی، معنوی و مادی) انجام گرفته است. در همین راستا، مراسم تشکر از طبیعت،آب، بهار و انواع خدایان نیز در همین راستا توجیه می شود.در این میان بررسی عید فطر بسیار متمایز می شود. برخلاف قریب به اتفاق جشن های ملل و اعیاد ،که همگی حامل پیام نوعی «درخواست یا تشکر» از متنعم شدن از چیزی است. در عید فطر، یکماه پرهیز از همین نعمات( چه مادی، چه روحی و روانی یا غریزی)، موجب شده است تا مسلمانان بر خلاف در خواست اغلب مذاهب و ادیان، جشن رهایی را (از «همان بند هایی» که اغلب مردم جهان خواستار رسیدن به آنها هستند)، جشن گرفته و هر سال، آنرا با شکوه تمام در نماز جمعی عید فطر، به نمایش در آورند.