جمهوریت – ناصر تبریزی- به بهانه چاپ چهارم کتاب ملت، دولت و حکومت قانون نوشته دکتر سید جواد طباطبایی که مورد استقبال جامعه دانشگاهی و علاقمندان علوم سیاسی قرار گرفته است، بر آن شدیم با یکی از پژوهشگران حوزه علوم سیاسی که آثار دکتر طباطبایی را مورد نقد و بررسی قرار داده ، گفتگویی کوتاه داشته باشیم.
ابراهیم صحافی «پژوهشگر اقتصاد سیاسی و علوم اجتماعی» علاوه بر تدریس در زمینه اقتصاد سیاسی و فلسفه اقتصاد، از چهار سال پیش به تدریس آثار دکتر جواد طباطبائی اشتغال دارد. قابل ذکر است، با توجه به استقبال مخاطبین، این نشست‌ها و تدریس، توسط ایشان در چند کانال و سایت ادامه دارد. کتاب ملت،دولت و حکومت قانون، از آثار دکتر طباطبایی است، که مورد استقبال قرار گرفته و بنا به تاکید این پژوهشگر، از مهمترین آثار این نویسنده بشمار می رود. گفتگوی سایت جمهوریت با ابراهیم صجافی را اینجا بخوانید:
- ضمن تشکر از مشارکت شما در این گفتگو، شما از معدود کسانی هستید که به شرح و بسط نظریه های دکتر طباطبایی در کشور اهتمام دارید، انگیزه چاپ مجدد این کتاب چیست؟ و اینکه شما این روزها طی جلسات طولانی چند صد ساعته، تدریس این کتاب را به اتمام رسانده‌اید، به چه علت این کتاب را برای شرح و بسط جلسات آموزشی خود انتخاب کرده‌اید؟
- کتاب ملت ، دولت و حکومت قانون به عنوان آخرین اثر جواد طباطبایی عصاره سه کتابی بود که قبلا وعده انتشار آن را داده بود . با توجه به اینکه کتابهای قبلی نظریه ای درباره تاملی درباره ایران که جلد اول آن به شکل نظریه انحطاط و جلد دوم و سوم آن به عنوان مکتب تبریز و مبانی مشروطه خواهی منتشر شده بود ، قرار بود در ادامه این مباحث تا انقلاب اسلامی سه کتاب دیگر منتشر شود. به گفته طباطبایی تمام مواد این کتابها آماده بود اما بنا به دلایل و مشکلاتی که در زندگی شخصی ایشان پیش آمد امکان انتشار فراهم نشد . تا اینکه این کتاب به عنوان آخرین اثر منتشر شد، در حقیقت همچنان که در مقدمه نوشته شده عصاره همان سه جلد کتاب در این کتاب با مباحث مختلفی که هر کدام به یک دوره بعد از مشروطه مربوط می شود از یک سو و همچنین نقد نظر افرادی که در این زمینه (مشروطه) اظهار نظر کرده اند، از سوی دیگر و مباحث دیگری که مکمل این سه جلد «می تواند باشد» پرداخته و برای همین از این نظر می توان گفت که مهمترین کتاب جواد طباطبایی است .
- جناب صحافی چاپ اول این کتاب سال ۹۸صورت گرفته و اکنون به چاپ چهارم رسیده که نشان دهنده استقبال جامعه روشنفکری و دانشگاهی است،به نظر شما دلیل اصلی این اتفاق در چیست؟
- این کتاب به مباحث مختلفی اشاره می کند که آنرا یک کتاب منحصر به فرد می کند. مثلاً فرض کنید که یکی از موارد که مبانی فلسفی «منافع ملی» است، تاکنون در هیچ کتابی مورد بحث و گفتگو قرار نگرفته است در صورتی که طباطبایی در این کتاب به مبانی نظری منافع ملی پرداخته و از این منظر کتاب منحصر به فردی است.
در سایر مباحث هم اهمیت تدوین و تاسیس فلسفه تاریخ ، فلسفه حقوق و همچنین فلسفه سیاسی در ایران و ضرورت اینکه مشکل ایران با تدوین و مباحث فلسفی امکان حلش فراهم شود امکان پذیراست ، موضوع بعدی که من فقط به عناوین آن اشاره می کنم این است که اگر دستگاه نظری طباطبایی را به شکل یک پازل بزرگ در نظر بگیریم ، این کتاب توانست به آن قطعات خالی که در این دستگاه فکری وجود داشت و خیلی‌ها که مجموعه آثار ایشان را به طور دقیق مطالعه می کنند، متوجه خلل و فرج این پازل شده بودند، دکتر طباطبایی به نحو مطلوبی در این کتاب توانست به بسیاری از آنان موضوعات پاسخگو باشد. - شما در کلاس هایتان از ویژگیهای مشروطیت و طرح نظرات جدید در این کتاب، صحبت کردید، لطفا یک مقدار بیشتر برای خوانندگان ما توضیح بدهید.
- درباره مشروطه عنوان شده بود در ایران بعنوان کشوری هزار سال در آن قانون وجود نداشت و نظرات سلاطین «نص قانون» تلقی می شدند، مشروطه خواهی نیاز اساسی و خلا قانون در کشور را پر می کرد ، در حقیقت حضور قانون بود که می توانست ایران را از جبر و استبداد رهایی بخشد. روشنفکران نسل اول، همچنین کارگزاران دولتی از درون حکومت قاجار به این مسئله پی برده بودند که آن چیزی که می تواند کشور از تباهی را نجات دهد، وجود یک قانون اساسی منسجم و کاربردی برای جامعه، می تواند باشد. این مسئله خوشبختانه در مشروطه حل شد یعنی از یک سو حقوق جدید از اروپا وارد شد و از سوی دیگر تعدادی از علمای اسلام و مراجع تقلید که با تبلیغات روشنفکران نسل اول جذب حکومت قانون و سیستم حکومت مشروطه شده بودند و نمایندگانی که بعداً در مجلس اول با قبول مشروطه توسط مظفرالدین شاه و انتخابات انجام شد. با تشکیل مجلس اول، همه عوامل دست به دست هم دادند و با تلاش این سه گروه قوانینی تصویب شد که کاملا منطبق با نظام حقوقی جدید و سنت ایرانی داشت .
- شما در جایی اشاره کرده اید،در کتاب ملت ، دولت و حکومت قانون، برای منافع ملی نظریه پردازی شده که قبلاً در آثار دیگر دکتر طباطبایی بدین شکل صورت نگرفته بود و درضمن بیان کردید که نظریه پردازان دیگر در آثار خود به آن نپرداخته‌اند ، لطفا توضیحات بیشتری در این زمینه بفرمایید که این «منافع ملی» چیست و چگونه در آثار قبلی کمتر به این مسئله پرداخته شده؟
- قبل از شروع این مسئله به یک موضوع مهم اشاره کنم طباطبایی متخصص تاریخ اندیشه است ، هم تاریخ اندیشه در ایران و هم تاریخ اندیشه غرب این ویژگی نظریه پردازی ایشان است . در این کتاب ملت ، دولت و حکومت قانون برای اولین بار مبانی نظری و مبانی فلسفی منافع ملی بازگو شده، باید دید که این موضوع چه اهمیت و چه ویژگی دارد . در حقیقت با پیروزی مشروطه ما وارد دنیای جدید شدیم یعنی در حقیقت تجدد با پیروزی مشروطه در ایران آغاز شد، بعد از این پیروزی در حقیقت ما صاحب دولت- ملت شدیم. از آنجا که لاجرم، دولت – ملتها باید پاسدار منافع ملی باشند لذا این مسئله در ابتدا در مجلس اول کاملا مورد توجه قرار گرفت و این مهم در مذاکرات مجلس اول نشان دهنده این موضوع است. نمایندگان مجلس با اینکه به لحاظ مبانی نظری توجهی به منافع ملی نداشتند ولی به لحاظ شهودی کاملا این موضوع را درک کرده بودند و تمام مذاکرات و مصوبات مجلس در این مسئله کاملا مشهود است.
- در روی جلد کتاب ملت ، دولت و حکومت قانون یک تیتر فرعی با عنوان «جستاری در بیان نص و سنت» دارد،لطفاً در این مورد هم توضیحی داده و اگر نکته پایانی هم وجود دارد، بفرمایید.
- این مطلب بسیار مهمی است چون بررسی نص و سنت در دستگاه فکری طباطبایی نقطه بسیار مهمی را تشکیل می دهد، طباطبایی با طرح اینکه ایران در بین کشورهای اسلامی و همچنین در بین کشورهایی که در تمدن مسیحی هستند، تنها کشوری است که از نصوص و سنت های مختلفی در تفکر و اندیشه سیاسی آنان وجود دارد و از چهار دسته «نص» و چهار دسته «سنت» صحبت به میان آورده که یک به یک آنها را به تفصیل بیان می کند. امیدوارم که در فرصت دیگری در آینده بتوانیم درباره نصوص و سنتهای ایران و اهمیت آن در اندیشه ایرانی صحبت کنیم .
- در پایان اگر توصیه ای برای خوانندگان ما دارید بفرمایید.
- توصیه می کنم که با خواندن این کتاب این مباحثی که( بعلت محدودیت زمانی) بصورت خلاصه به آن اشاره کردم ، از روی کتاب تعقیب کنید.
از مشارکت شما در گفتگو سپاسگزارم
خبر مرتبط:
دختر سید جواد طباطبایی به هیات آمریکایی در وین پیوست/عکس
