اخبار ناامیدکننده از مذاکرات هسته‌ای در قطر

جمهوریت – مذاکرات هسته‌ای میان ایران و ۱+۴ در وین که از چندماه پیش به دلیل اختلافات بین تهران و واشنگتن متوقف شده بود، در دوحه قطر از سر گرفته شد و خیلی زود خاتمه پیدا کرد. مذاکراتی که البته نه در فرمت ۱+۴ بلکه غیر مستقیم میان ایران و آمریکا و با میانجیگری اتحادیه اروپا انجام شد و قرار است پس از توافق در قطر، مذاکرات نهایی در وین دنبال شود. این در حالی است که خبرهای ناامیدکننده از قطر نتیجه این مذاکرات را با ابهام جدی مواجه کرده است.

در ادامه به مرور آنچه در مذاکرات دوحه گذشته است پرداخته‌ایم:

* خبرگزاری تسنیم ، «ضعف و ناتوانی دولت جو بایدن در تصمیم گیری نهایی» را عامل عدم پیشرفت در مذاکرات دانست.

* در مقابل رسانه های خارجی روایت دیگری ارائه دادند. لارا روزن خبرنگار آمریکایی گزارش داد: در حالی که مذاکرات ایران در دوحه بدون پیشرفت به پایان می رسد، مقام آمریکایی مدعی است: «معلوم نیست چرا آمدند».

* علی واعظ، مدیر برنامه ایران در گروه بین المللی بحران، در توصیف وضعیت حاکم بر مذاکرات دوحه به خانم روزن گفته است: «بن‌بست مطلق».

*  در همین زمینه لارنس نورمن، خبرنگار وال‌استریت‌ژورنال گزارش داد: گفت‌وگوهای غیرمستقیم ایران و آمریکا در مورد احیای توافق هسته‌ای بدون دستیابی به موفقیت به پایان رسید و هیچ تاریخی برای ادامه مذاکرات مشخص نشد.

* این دور از مذاکرات از روز سه‌شنبه در شهر دوحه قطر برگزار و علی باقری مذاکره کننده ارشد جمهوری اسلامی ایران بدین منظور در رأس هیأتی به دوحه سفر کرد و با انریکه مورا هماهنگ کننده گفت‌وگوها به گفت‌وگو نشست.

* امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران: مذاکره کننده ارشد ما همواره با ابتکار عمل و در مسیر تحقق توافقی قابل قبول گام بر می‌دارد و ما بر ادامه مذاکره تا رسیدن به توافق مبتنی بر واقع بینی مصمم هستیم.

* «فیلیپه اره‌را» مدیرکل سیاسی وزارت امور خارجه فرانسه  در ادامه مقصرنمایی ایران در روند مذاکرات رفع تحریم‌ها بدون اشاره به اینکه کدام طرف مقصر وضع موجود است و باید گام‌های لازم را برای ازسرگیری اجرای برجام بردارد گفت که موضع تروئیکا و آمریکا در خصوص اختلافات باقی‌مانده روشن است.

* «علی بهادری جهرمی»، سخنگوی دولت: ایران همواره رویکرد فعال و ابتکارات خود برای حل تحریم ها را در پیش داشته و سفر بورل به ایران در این راستا بود.

* انریکه مورا، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا: «دو روز مذاکرات فشرده و با واسطه در دوحه در خصوص برجام [داشتیم]. متأسفانه، هنوز پیشرفتی که تیم اتحادیه اروپا به عنوان هماهنگ‌کننده امیدوار به آن بود حاصل نشده است.»

* ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه در توئیتر درباره روند مذاکرات دوحه: نظرات و پیشنهادهای عملیاتی ایران درباره موارد باقیمانده طرح شد و طرف مقابل نیز ملاحظات خود را ارائه کرد. «در مورد ادامه مسیر و مرحله بعدی گفت‌وگوها، طبق روال همیشه باقری و مورا در تماس خواهند بود.»

* شبکه ان‌بی‌سی: مذاکرات شکست بخورد، فروش نفت ایران به چین تحریم می‌شود.

* معاون نماینده آمریکا در سازمان ملل: ایالات متحده آماده بازگشت دوجانبه به برجام است. ما اطمینان داریم این اقدام، امنیت بین‌المللی را ارتقا خواهد بخشید. توپ در زمین ایران است و تصمیم برای بازگشت به سمت اجرای کامل برجام به عهده ایران است.

* مجید تخت روانچی سفیر و نماینده دائم ایران در سازمان ملل: توپ در زمین آمریکا است و اگر آمریکا واقع بینانه عمل کند و قصد جدی خود را برای اجرای تعهداتش نشان دهد، توافق دور از دسترس نیست.

* سه کشور اروپایی عضو توافق هسته‌ای با ایران در بیانیه‌ای به تکرار مواضع خود درباره تحولات اخیر مربوط به مذاکرات رفع تحریم‌ها پرداخته‌اند و مدعی شده‌اند توافق برای از سرگیری احیای کامل برجام از ماه مارس در وین حاصل شده، اما ایران از این فرصت استفاده نکرده است.

* محمد مرندی مشاور هیات مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران در گفت وگو با شبکه المیادین لبنان: مذاکرات دوحه شکست نخورده است. انتظار نمی‌رفت که مذاکرات با یک راهکار مثبت، تنها در دو روز به پایان برسد.

* یک دیپلمات ارشد آمریکایی در پاسخ به این سوال که مذاکرات چگونه پیش رفته است، «همانطور که انتظار می رفت، تاسف آور». او با اشاره به طرف ایرانی مدعی شد: «معلوم نیست با توجه به اینکه آمده‌اند، چرا آمده‌اند؟».

* محور مسائل باقی‌مانده این است که آیا ایران فعلاً تقاضای خود را برای لغو تحریم‌های ایالات متحده که توسط دولت ترامپ اعمال شده را از توافق کنار می‌گذارد یا خیر؟ علاوه بر آن ضمانت توافق برای انتفاع اقتصادی ایران دغدغه دیگر تهران است.

* شکست مذاکرات این احتمال را ایجاد می کند که روند دیپلماتیک ممکن است به هم بخورد. این در زمانی اتفاق می‌افتد که برنامه هسته‌ای ایران به پیشرفت خود ادامه می‌دهد، مخالفت‌های سیاسی فزاینده‌ای برای احیای برجام در واشنگتن وجود دارد و تهران نظارت آژانس اتمی سازمان ملل بر فعالیت‌های هسته‌ای خود را محدود کرده است.

اکبر منتجبی، روزنامه‌نگار و فعال سیاسی در تحلیلی در نقد مذاکرات قطر نوشت:

* شنیدم که مذاکرات دوحه برای احیای برجام شکست خورده است. اول صبح که رفته بودم نان بربری بخرم،شاطر بهم گفت مهندس این‌بار هم که نشد.حالا چی‌ میشه؟ راست می‌گفت. ظاهراً این بار هم نشد و من پرت شدم به حدود بیست سال پیش که برای اولین‌بار پرونده هسته‌ای ایران باز شد و دیپلمات‌های ما مامور بستن آن شدند.

*  تقریبا در این بیست سال، دیپلمات‌های ما به بسیاری از شهرهای مهم جهان سفر کردند. از نیویورک‌و پاریس بگیرید تا بروکسل و وین و ژنو و استانبول، مسکو، آلماتی و حالا دوحه. در این بیست سال، چهار رییس جمهور دیدیم. خاتمی، احمدی‌نژاد، روحانی و رئیسی. هر رییس جمهور مهمترین شعارش بستن این پرونده بود اما هیچ کدام نتوانستند به پیمان خود عمل کنند.

* پرونده هسته‌ای در دولت خاتمی باز شد‌ و در دولت رییسی هنوز بسته نشده است. در این تمام سال‌ها که روسای جمهور وعده می‌دادند و دیپلمات‌های آنها شهرهای خارجی را سیر می‌کردند، مردم و خانواده‌ها به واسطه‌ی مشکلات عظیم اقتصادی در هم شکسته شدند. اخیرا رییس انجمن مددکاری خبر داده مردان بسیاری خانواده‌ی خود را ترک می‌کنند و می‌روند. آمار خودکشی رو به فزونی است. مسئولان انتظامی و قضایی کشور از افزایش سرقت‌ها خبر دادند. قیمت متوسط خانه به متری چهل میلیون تومان رسیده و ساده‌ترین خودروی سواری که هیچ امنیتی ندارد دویست میلیون قیمت دارد.

* مایحتاج عمومی مردم اگرچه در دسترس است اما تهیه‌ی آنها از عهده‌ی هر کسی برنمی‌آید. رسما از نان کارتی سخن گفته می‌شود. اما ظاهراً هیچ‌کس نگران این حجم از مشکلات اقتصادی و روانی که بر مردم وارد می‌شود نیست. آدم‌های مختلفی را دیده‌ام که بدون هیچ نشانه‌ای، ناگهان در بستر بیماری افتادند. بیماری‌های عجیبی که حتی بسیاری از ما اسم آنها را نشنیده‌ایم.

* دوستانی را دیده‌ام که رسماً از خودکشی صحبت می‌کنند. از مرگ. از مردن. آدم‌های بسیاری را دیده‌ام که می‌گویند شب‌ها تا صبح گرفتار کابوس هستند. فیلم‌های مستند بسیاری را می‌بینیم که افرادی بدون ترس، بدون نقاب آدم‌ها می‌کُشند یا دست به سرقت می‌زنند. آقایان، روسای محترم، ما از درون در حال ویرانی هستیم. در حال پاشیدن هستیم. حال ما بد است. غم و مشکلات تا آسمان هفتم دورمان گرفته. اگر اوضاع شما خوب است و نگران نیستید اوضاع ما وخیم است. نه شادی داریم و نه سلامتی. بسیاری غم نان دارند و بسیاری بی‌دلیل غصه‌دار هستند. آقایان مسئول که بر ساحل نشسته شاد و خندانید، بسیاری در آب دارند می سپارند جان. دست و پای دائم می‌زنند، روی این دریای تند و تیره و سنگین که می‌دانید…

احمد زیدآبادی، روزنامه‌نگار و فعال سیاسی درباره سرنوشت برجام اینگونه تحلیل کرد:

*بله، توافق در دسترس است؛ اما فقط نمی‌شود به آن دست زد!

* گویند در مثل مناقشه نیست. در قدیم‌الایام بچه‌های شیطان شهرِ ما لبۀ سکۀ درشتی را سوراخ می‌کردند و نخ نازکِ درازی را از آن عبور می‌دادند. آنها سپس سکه را وسط بازار در محل دید عابران می‌گذاشتند و خود با در دست داشتن سرِ دیگرِ نخ، در گوشۀ مغازه‌ای پنهان می‌شدند و به انتظار می‌نشستند.

* در همان حال، یک روستایی از راه می‌رسید و چشمش به سکه می‌افتاد. او ابتدا با چشمانی گشاده و حیرت‌زده، اطرافش را خوب می‌پایید تا مطمئن شود آیا کسی متوجه او هست یا نه. وقتی مطمئن می‌شد کسی به او توجهی ندارد، به سرعت خم می‌شد و دست به سوی سکه می‌برد. در همان حال، بچه‌های بی‌تربیت که پنهانی منتظر و مراقب این صحنه بودند، نخِ سکه را می‌کشیدند و آن را از دم دست روستایی دور می‌کردند. روستایی بینوا گیج و منگ می‌شد و بار دیگر به سمت سکه هجوم می‌برد، اما باز هم بچه‌ها نخ را می‌کشیدند و این کار را بارها تکرار می‌کردند.

* نهایتاً هنگامی که مرد روستایی به حالِ خمیده در پی شکار سکه به تقلّا افتاده بود، بچه‌های بی‌ادب از گوشۀ مغازه بیرون می‌خزیدند و شلیک خنده را سر می‌دادند! بقیۀ داستان هم که قابلِ حدس است.

* این داستان از یک جنبه به ماجرای مذاکرات برجام بی‌شباهت نیست. به گمانم اسرائیلی‌ها در قصۀ توافق برجام، همان بچه‌های بی‌تربیتی هستند که سرِ نخِ متصل به سکه را در دست گرفته و در گوشه‌ای پنهان شده‌اند. همین که طرف‌های توافق دست‌شان را به سمت سکه دراز می‌کنند، آنان نخ را می‌کشند و سکه را از دسترس‌شان خارج می‌کنند. احتمالاً راز اینکه مقام‌های ایرانی و آمریکایی و اروپایی و روسی و چینی، همگی از در دسترس بودن توافق سخن می‌گویند اما عملاً دست‌شان به آن نمی‌رسد، همین باشد!

فرهاد قنبری، تحلیلگر سیاسی هم در این خصوص می گوید:

* مدتی پیش ایران و غرب در آستانه احیای برجام قرار داشتند که حمله روسیه به اوکراین معادلات برجامی را بهم زد. در آن برهه روسیهِ تحتِ تحریمِ همه جانبهِ غرب هم به دنبال پاسخ به تحریمها و ایجاد بحران انرژی در اروپا بود و هم به دنبال به دست آوردن بازارهای پنهانی برای فروش نفت خویش بود و به همین دلایل احیای برجام و ورود نفت ایران به بازارهای جهانی را مخالف منافع خویش می دانست و طبیعا با احیای برجام موافق نبود. ایران هم به علت هم پیمانی و نزدیکی به روسیه [به ویژه در حوزه های امنیتی] تمایلی برای تقابل با روسیه نداشت و صلاح دید که در سکوت گفتگوهای برجام را در تعلیق قرار دهد. اما حالا و با سفر وزیرخارجه روسیه به ایران به نظر می رسد که این کشور دیگر مشکل چندانی با احیای برجام نداشته باشد.

* دور جدید مذاکرات برجامی در قطر را باید در چنین چارچوبی تحلیل کرد. دور جدید مذاکرات به نظر آخرین دور مذاکرات برجامی بوده و پس از آن طرفین برای اعلام شکست مذاکرات یا رسیدن به توافق به جمع بندی نهایی خواهند رسید.

* با توجه به این شرایط آقای رئیسی و تیم وزارت خارجه ایشان آزمون سختی پیش روی خواهند داشت. آقای رئیسی می داند که بخش بزرگی از حامیانش نگاه ستیزه جویانه ای به آمریکا دارند و منتقد شدید احیای برجام هستند. این طیف از محافظه کاران افراطی به احتمال بسیار طی روزهای پیش رو انتقادات خود به تیم مذاکره کننده و برجام را به نهایت اعلای خود خواهند رساند.

* حال تیم سیاست خارجه آقای رئیسی باید میان به دست آوردن دل بخش تندروتر حامیان خویش و یا تقابل بیشتر با غرب و به احتمال بسیار تحمل فشارهای بیشتر اقتصادی یکی را انتخاب کند، انتخابی که به احتمال بسیار نقش پررنگی در کارنامه کاری و آینده سیاسی دولت ایشان داشته باشد.