روز جهانی محیط زیست

ناصر تبریزی

هر سال روز پانزدهم خرداد (پنجم ژوئن) در سراسر جهان با عنوان روز جهانی محیط زیست گرامی داشته می‌شود. تاریخچه روز جهانی محیط زیست به سال ۱۹۷۲ بر می‌گردد، طی آن سال برای اولین بار، سازمان ملل متحد کنفرانسی را با موضوع انسان و محیط زیست در شهر استکهلم سوئد برگزار کرد.همزمان با برپایی این کنفرانس مجمع عمومی سازمان ملل قطعنامه‌ای را تصویب کرد که منجر به تشکیل( UNEP  برنامه محیط زیست سازمان ملل ) شد، UNEP  در سراسر جهان مراسم ویژه‌ای را به مناسبت این روز برگزار می‌نماید. هدف از برگزاری چنین مراسمی جلب توجه عمومی به مسائلی است که محیط زیست را آلوده می‌سازد. هر سال نیز یکی از مسایلی که شدیدا محیط زیست را تهدید می کند به عنوان موضوع این روز انتخاب می شود و هدف آن هم  برای افزایش آگاهی مردم برای نگهداری محیط زیست و تحریک سیاستمداران به گرفتن تصمیماتی برای رویارویی با تخریب محیط زیست و گونه‌های زیستی‌جانوری اعلام شده‌است.

محیط زیست به مجموعه ای از تنوع حیاتی به روی سطح کره خاکی اطلاق می شود، که در سیستم به هم پیچیده و متصل بروی این کره زمین عمل می کند. حفظ این مجموعه برای بقای زندگی در آن بسیار مهم است. شناخت آلاینده های محیط زیست و پیدا کردن راه کار مناسب برای مبارزه با آنها و فرهنگ سازی برای حفظ محیط زیست، امری ضروری می نماید. متاسفانه طی قرن اخیر پیشرفت تکنولوژی با سرعت فزاینده ای انسان را در مسیر در جهت تسخیر بیرحمانه  طبیعت انداخته است  جاصل این اتفاق، تخریب تمامی حوزه های زیستی و غیر زیستی در طبیعت شده است.کارشناسان حفظ محیط زیست، مهم ترین عامل تخریب و آلودگی کره زمین را سیطره  بیرحمانه و بلامنازع بشر بر روی زمین اعلام می کنند. با آنکه انسان مدعی پیشرفت و توسعه فرهنگ است، ولی محیطی را که خود در آن زندگی می کند، تخریب و آلوده می سازد. انسان  امروزی به بهانه تامین انرژی و غذا، رابطه ناعادلانه ای را با طبیعت برقرار کرده و غافل از ارتباط پیچیده طبیعت به تخریب گسترده در سطح کره خاکی  مشغول است. طبق برآورد کارشناسان و دانشمندان ، مهمترین اتفاق قرن اخیر گرم  شدن چند درجه کره زمین طی ۵۰ سال گذشته  محسوب می شود که در پی آن، مشکلاتی دیگری نیز گریبان گیر بشر امروزی است. جنگل زدایی، بیابان زایی، شور شدن خاک های حاصل خیز، اسیدی شدن آب های شیرین، کاهش منابع آب شیرین، فرسایش خاک، افزایش استفاده از سموم و افزایش آلودگی های زیست محیطی، شامل اقیانوسها ، در اکثر مناطق جهان، بصورت تهدید بالقوه ای در آمده که هر روزه تاثیر مخرب آن بر زیست دریایی محسوس است.نابودی گونه های مختلف دریایی، مرگ گستره مرجانها (به عنوان تنها بستر تغذیه گونه های آبزیان) تنها نمونه ای کوچک از بحران اقلیمی جهان بشمار می رود.

تلاش های جهانی برای فرار از بحران اقلیمی

با وجود اینکه نشست سالهای پیش کنفرانس پاریس ، منجر به توافق مهمی در جهت کاهش آلاینده های حاصل از سوخت های فسیلی بود که منجر به کور سوی امیدی برای فرار از بحران اقلیمی بود اما عقب نشینی یکسویه آمریکا، پس از روی کار آمدن جمهوری خواهان، تاثیر زیادی بر روند مصوبات کنفرانس پاریس گذاشت، هر چند کشور هایی همچون چین، که ادعا می کنند همچنان به مفاد توافقنامه پاریس متعهد خواهند ماند، اما عملکرد کشورها  بر مبنای اعلام  کارشناسان جهانی در این رابطه رضایت بخش به نظر نمی رسد.در این سالها تلاش بسیاری برای ارتقای فرهنگ و باور عمومی در جهت حفظ میراث طبیعی در سراسر جهان انجام یافت اما نتایج حاصله تحت شعاع سود جویی ها در سراسر جهان، نتیجه قابل توجهی را به همراه نداشته است.

ایران و محیط زیست

ایران نیز یکی از کشورهایی است که به کنوانسیون‌های محیط زیست جهانی پیوسته و سازمان محیط زیست ایران وظیفه برگزاری برنامه‌های مراقبت از محیط زیست را برعهده دارد.روز محیط زیست در تقویم ایران برابر با پانزدهم خرداد است. اما از روز ۱۵ تا ۲۲ خرداد به‌ عنوان هفته محیط زیست شناخته می‌شود .

قابل ذکر است که هر ساله در این ایام بصورت مقطعی همایشها، کنفرانس ها، و سخنرانی هایی در محدوده محیط زیست، توسط مسئولین در کشور انجام می گیرد ، که در واقع بیشتر جنبه مراسم دارد تا اینکه اتفاق قابل ذکری برای محیط زیست ایران بیفتد.

وضعیت حقوق محیط زیست در ایران

بر مبنای اصل ۵۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی، «حفاظت محیط زیست وظیفه عمومی تلقی می گردد. از این رو، فعالیت های اقتصادی و غیره ، که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیر قابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است.»با وجود تصریح قانون در حمایت از محیط زیست که کلیه صنایع را ملزم به رعایت حقوق زیست محیطی می کند اما در تمامی شئون اقتصادی هنوز نتیجه مثبتی بعد از چهل سال به بار نیامده است. تخریب جنگل ها از طریق َآتش سوزی های عمدی و چرای نامحدود مراتع و سد سازی های خارج از ظرفیت و توان محیط زیست ایران ، عدم رعایت و مدیرت پسماند و فاضلاب های صنعتی و شهری، آلودگی نامحدود آب و هوا در سطح و زیر سطح زمین و هزاران مورد دیگر گواه چرخه غلط مدیریت  محیط زیست ایران می باشد . طی این سالها نه مدیریتی تاثیر گذاری را در چرخه کلان شاهد بوده ایم و نه بودجه ای در خور شرایط زیست محیطی ایران در مجالس گذشته به تصویب رسیده که بتواند دست کم از شدت ویرانی ها در این حوزه بکاهد.

وضعیت کنونی محیط زیست در ایران

همانطوری که در سطور بالا به برخی از مشکلات زیست  محیطی کشور اشاره کردیم امروزه محیط زیست ایران یکی از وخیم ترین روزهای  خود را  طی قرن اخیر سپری می کند. در حال حاضر  با مشکلاتی مانند خشک شدن تالا‌ب‌ها و دریاچه‌ها، ریزگردها، انتشار گازهای گلخانه‌ای، آلودگی هوا، آلودگی آب دریا و پسماند‌ها مواجه هستیم. در این روزها نیز اهمال مسئولین با وجود پیش بینی ها در وقوع احتمالی آتش سوزی ها در مراتع و جنگلها صدها هکتار جنگل های بی نظیر ایران در آتش سوخت و از بین رفت. در حالیکه  دهها هزار میلیارد تومان خسارت آتش سوزی  های اخبر برآورد شده ،به گفته اکثر کارشناسان  چند صدم درصد از همین میزان خسارت ها می شد با تجهیز جنگل بانان و آتش نشانان، خسارات وارده را به حداقل ممکن رساند. در پایان می توان تا کید کرد ،علی رغم اینکه بحران زیست محیطی یک بحران جهانی است لیکن مدیریت صحیح در سایه افراد شایسته ، لایق و برجسته می توان خسارات خارج از اراده انسانی را به حداقل رساند، امری که با روند سال های اخیر در ایران، بعید به نظر می رسد.